Een kwart van de jongeren (23 procent) is niet tevreden met hoe hun lichaam eruitziet, blijkt uit onderzoek van 3Vraagt. Op sociale media wemelt het van de perfecte lijven, en dat heeft impact, vertelt Jessica Alleva, universitair docent aan Maastricht University en gespecialiseerd in het onderwerp zelfbeeld. Jongerenwerkers kunnen helpen om die impact te verkleinen.
Vrouwen zijn vaker ontevreden over hun lijf (31 procent) dan mannen (15 procent), een veelgehoord verschil. Over de buik zijn de deelnemers het minst te spreken. Zo’n 2200 jongeren tussen 16 en 24 jaar oud deden mee aan het onderzoek van 3Vraagt, een onderdeel van het EenVandaag Opiniepanel en KRO-NCRV’s Brandpunt+.
Wat opvalt is dat 64 procent van de vrouwen die deelnamen aan het onderzoek zegt hun lichaam te vergelijken met dat van anderen. Mannen doen dit in 38 procent van de gevallen. Beide groepen zeggen zelf de oorzaak te zijn van onzekere gedachten over hun lijf, omdat ze niet aan hun ideaalbeeld voldoen. ‘Eigenlijk is de oorzaak het onrealistische ideaalbeeld, en de druk die jonge mensen ervaren om ‘mooi’ te zijn’, aldus Jessica Alleva.
Body positivity
De aandacht voor dit onderwerp is de laatste jaren alleen maar toegenomen, maar de cijfers zijn niet per se slechter, aldus Alleva. ‘Een onderzoek van enkele jaren geleden toonde dat de lichaamstevredenheid van vrouwen stabiel blijft. De auteurs schreven dit mede toe aan de body positivity movement die op gang is gekomen.’
Deze beweging draait om het omarmen van je eigen lijf, ongeacht de vorm, kleur of het gewicht. Het onderzoek liet wel zien dat er een groeiende ontevredenheid is bij mannen en jongens, maar hier is nog minder aandacht op gevestigd. Ook een tegengeluid ontbreekt voor hen.
Bewerkte beelden
Wie praat over schoonheidsidealen, noemt de sociale media vaak in een adem. We hebben 24 uur per dag, zeven dagen per week toegang tot foto’s en video’s van mensen met “perfecte” lijven. Alles voor de likes. Dat maakt het ook makkelijker om jezelf te vergelijken met anderen, aldus Alleva. ‘We zien de hoogtepunten van iemands leven, hoe ze eruitzien op een goeie dag, tijdens de mooiste vakanties. Maar wat we niet op Instagram zien is hoe alle beelden bewerkt worden, of hoe er in totaal honderd foto’s gemaakt werden voordat die ene mooie erbij zat. Dat zorgt voor een onrealistisch beeld voor iedereen.’
Daarom kan het veel impact hebben als jongeren zich bewust zijn van die manier van beïnvloeding, aldus Alleva. ‘Het is onrealistisch om te zeggen dat jongeren dan maar van sociale media af moeten, weg van de influencers en celebrities. Maar als we ze leren om kritisch te kijken naar die schoonheidsidealen, dat het niet een realistisch beeld is en er veel is gephotoshopt, dan kan dat een belangrijke bijdrage leveren. Leer ze er doorheen te prikken.’
Realistische beelden
Alleva raadt jongerenwerkers daarom aan om met de jongeren te praten over het onderwerp. ‘Ga eens samen op Instagram kijken wat er allemaal voorbijkomt. Zijn het realistische beelden? Welke boodschap krijg je van de beelden? Bij een mooi iemand denken we automatisch dat iemand gelukkig en succesvol is, maar is dat zo?’
Het kan de jongere helpen om accounts die alleen maar draaien om het schoonheidsideaal te ontvolgen. ‘Maar dat moet je ze niet opdragen. Het is beter om kritische vragen te stellen en ook vooral de jongere vragen te laten stellen. Merk niet zelf op dat iets niet realistisch is, maar vraag hen wat ze zien op een foto.’
Andere kant
Wat ook kan helpen is om te zoeken naar accounts die meer positiviteit uitstralen, waar het bijvoorbeeld over body positivity gaat. ‘Dan zien ze de andere kant van het verhaal, en worden ze mogelijk op een positieve manier beïnvloedt.’
Er zijn ook dingen die je als hulpverlener vooral niet moet doen. Zo zijn er mensen die denken dat een ontevreden mens juist gemotiveerd zal zijn om gezonder te gaan eten of te sporten, aldus Alleva. ‘Maar wie ontevreden is over het eigen lijf, zorgt juist minder goed voor zichzelf. Dat zorgt bij jongeren soms voor risicogedrag, van drank en drugs tot ongezond eten. Wie een positief lichaamsbeeld heeft en het eigen lijf accepteert, zal ook beter voor zichzelf zorgen.’
Respect
Gesprekken over dit negatieve zelfbeeld moeten vooral niet gaan over gewicht, meer sporten en gezond eten. ‘De focus moet niet het uiterlijk zijn, maar meer gericht zijn op bijvoorbeeld hobby’s, of een sport of activiteit waar iemand gelukkig van wordt. Zo leren jongeren naar hun lichaam te luisteren, ongeacht hun gewicht. Wie bijvoorbeeld een sport doet en daar plezier in heeft, kan meer respect krijgen voor wat het eigen lijf allemaal kan.’
Het moet gaan over vragen als: waar word je gelukkig van, wat vind je belangrijk in het leven? Bij de focus op gewicht gaat het automatisch alleen over het uiterlijk, maar het moet vooral gaan over iemands welzijn en intrinsieke waarden, benadrukt Alleva. Dat zijn waarden die belangrijk zijn in iemands leven, zoals familie, vriendschap, creativiteit of spiritualiteit.
Accepteren en waarderen
Uiteindelijk moeten jongeren zelf ontdekken wat ze met de schoonheidsidealen moeten en hoe ze naar de wereld willen kijken. ‘Het helpt dan om omringd te zijn door mensen die ze daarin steunen, of die dezelfde waardes en ideeën hebben. Mensen met dezelfde hobby, uit je sportteam, of studie. Mensen die juist niet gefocust zijn op het uiterlijk, en die jou accepteren en waarderen voor wie jij bent.’
Een Zweeds onderzoek toonde recent aan dat mensen die in hun tienerjaren een negatief zelfbeeld hadden, dit in hun twintiger jaren hadden omgedraaid, mede door kritisch te kijken naar de invloed van sociale media en door het waarderen van de functionaliteit van hun lichaam. ‘Voorheen waren er vooral studies die zeiden dat mensen vaak ontevreden blijven, dus dat stemt optimistisch.’