Bij TOY for Inclusion in Enschede werkt het Leger des Heils samen met Roma-koppel
Antonio en Veriza aan een laagdrempelig activiteitenaanbod voor gezinnen met kinderen van
allerlei achtergronden, met een focus op Roma. De activiteiten en workshops richten zich op
de ontwikkeling van kinderen en vrouwen. Met behulp van Roma brugfiguren wordt
langzaam vertrouwen opgebouwd en gewerkt aan een inclusieve samenleving en sociale
inclusie van Roma.
Aan tafel zitten Antonio Nicolic en Veriza Zarkesi, ouders van vijf kinderen die tijdens het
gesprek bijna allemaal de ruimte even binnenlopen. Hun oudste dochter zit aan tafel. Zij
helpt ook op maandag bij de activiteiten. Een andere dochter volgt online huiswerk. Een
schoonzusje komt binnen met twee meisjes, die op de grond gaan spelen.
Sinds ze vijftien jaar oud zijn, zijn Antonio en Veriza een stel. Veriza komt uit een gezin van
tien kinderen. “In die periode kwam de kinderbescherming veel bij ons thuis. We hadden hulp
nodig, maar echte hulp was er niet.” Ze zijn beiden in Oldenzaal geboren en getogen. “We
zagen altijd dat instanties dingen probeerden, maar zonder daarbij iets aan ons te vragen”,
aldus Antonio. “Mensen kloppen aan de deur als er iets mis is, dus er was veel wantrouwen.
De instanties zagen problemen die wij niet zagen, en spraken ons aan op ons ouderschap.
Wij waren zelf nog kinderen, we zorgden voor onze broertjes en zusjes als onze ouders in de
gevangenis zaten, en we kregen zelf kinderen. Iemand aanspreken op het ouderschap ligt
gevoelig. De samenwerking was daardoor altijd slecht. De Roma gemeenschap is vaak erg
gesloten en op zichzelf.”
“Er zijn nog steeds veel zorgen, beaamt Antonio. De huidige generatie jongeren zou
bijvoorbeeld wel een opleiding willen doen of aan het werk willen, maar ze weten niet altijd
hoe. Ook hebben ze vaak schulden. Deze jongeren hebben goede voorbeelden nodig. “Als
je mensen om je heen hebt die de goede weg volgen, dan kies jij ook die weg. Wij zagen ook
dat het anders kon, maar we konden bij niemand aankloppen.”
Daarom kozen Antonio en Veriza ervoor om zelf de eerste stap te zetten en te kijken wat zij
konden betekenen voor de jongeren. Het duo is gevlucht van alles, zo omschrijft Veriza het.
“We kozen ervoor om onze kinderen te beschermen en onze gemeenschap te verlaten. We
hebben veel achter ons gelaten om voor verandering te kiezen. Ik wilde mijn kinderen groot
zien worden in plaats van in de gevangenis te zitten.”
Koken en naaien
Samen met het Leger des Heils werd de TOY for Inclusion Play Hub in Enschede opgezet,
die in januari 2020 opende in een kerk in Enschede, een laagdrempelige locatie. Hier komen
Roma families bijeen voor allerlei activiteiten, van knutselen en theater tot naailessen. Het
project is een initiatief van International Child Development Initiatives (ICDI) en tot stand
gekomen in samenwerking met NGO’s en lokale partijen in verschillende Europese landen.
Het is medegefinancierd door de Europese Commissie.
Het programma wil hulp bieden bij de opvoeding en het onderwijs voor kinderen in
achtergestelde gemeenschappen. Bij een Play Hub kunnen kinderen en volwassenen
anderen ontmoeten en samen spelen, speelgoed en boeken lenen en informatie krijgen over
zorg, onderwijs en de ontwikkeling van een kind. Antonio en Veriza hebben een rol als
verbinders, als brugfiguren naar de Roma en de formele dienstverlening. De activiteiten in de
Playhub organiseren ze samen met projectleider Iara de Witte en Esther Postma, die als
gezinscoach al tien jaar werkzaam is vanuit het Leger des Heils bij Roma gezinnen in
Enschede. Daarbij zijn ook zes vrijwilligers betrokken.
Verschillende partijen werken samen bij de Play Hub, legt Iara uit. “Er is een Lokaal Actie
Team met vrijwilligers, professionals en mensen van de gemeente. En het is ook de
bedoeling dat we andere partijen aantrekken, zoals het consultatiebureau of de bibliotheek.
Het Leger des Heils heeft zelf ook sportcoaches en budgetcoaches die soms aanschuiven.”
Het feit dat deze partijen hier over de vloer komen, laat zien dat het vertrouwen van de Roma
in het Leger des Heils gegroeid is, zegt Antonio. “Er is minder wantrouwen en meer
samenwerking. Dat is goed voor de nieuwe generatie.”
Het opbouwen van vertrouwen kost tijd, legt Iara uit. Het Leger des Heils is voor een aantal
ouders bekend vanuit hun rol als jeugdbeschermer, ambulante hulp of reclassering. Ze
kenden de ondersteunende activiteiten vaak nog niet. “Zij waren bang dat het Leger des
Heils de kinderen via de Play Hub bij hun ouders zouden weghalen,” aldus Antonio. Door
eerst koffie te drinken en elkaar te ontmoeten, en daarna samen activiteiten te ondernemen,
komen steeds meer Roma naar de Play Hub op maandagmiddag.
Voorbereiden op school
In het project TOY for Inclusion is de Play Hub oorspronkelijk bedoeld om kinderen in de
voorschoolse leeftijd voor te bereiden op de overgang naar de basisschool, vertelt Iara. Er
worden Nederlandse liedjes gezongen en er wordt geknutseld, activiteiten die in de gezinnen
vaak niet aangeboden worden. Ouders worden gestimuleerd om samen met hun kinderen te
spelen, of zelf activiteiten te organiseren. “Al snel zagen we dat vooral kinderen uit de
basisschoolleeftijd en het voortgezet onderwijs na schooltijd naar de Play Hub kwamen, en
niet zozeer de voorschoolse leeftijd. Daar hebben we nu het programma op afgestemd.”
Voor de oudere kinderen wordt er momenteel een toneelstuk voorbereid, samen met
studenten van de opleiding Social Work.
De leeftijdsgroep die bij TOY for Inclusion komt is erg breed en daardoor ook lastig te
coördineren, voegt Esther toe. “Er zijn kinderen tussen nul en achttien jaar oud, en je moet
voor hen allemaal zoeken naar activiteiten. En dan komen er ook nog volwassenen mee, die
soms een hulpvraag hebben vanuit school of werk.” Voor de ouders zijn er, naast onder
meer naailessen, empowerment- en vaardigheidstrainingen. Ook wordt er samen gekookt.
Ze denken na over de toekomst. De vrouwen hebben nu de wens geuit om een bedrijfje te
beginnen. Bijvoorbeeld de verkoop van luxe taarten en babyrompertjes. Via TOY for
Inclusion kunnen de vrouwen op weg geholpen worden.
Breken met verkeerde dingen
Uiteindelijk moeten deze activiteiten ertoe leiden dat er wederzijds respect en vertrouwen is,
aldus Veriza. “Als kinderen zien dat samenwerken met Nederlanders leuk is, dan nemen zij
dat weer mee. De ouders moeten vaak eerst iets leren kennen, maar als zij ook overstag
gaan, dan is dat een breuk met het verleden.” Dat vraagt ook dat kinderen en ouders soms
breken met verkeerde dingen uit het verleden. Dit zijn dingen die soms zijn ontstaan om te
overleven, maar die nu niet meer nodig zijn of die families beschadigen. Dat is nog niet
gemakkelijk, weten Antonio en Veriza uit ervaring. “Wij waren ongeveer 22 jaar oud toen we
een andere weg in wilden slaan”, aldus Antonio. “De wil was er al eerder”, voegt Veriza toe.
“Maar dat kon niet vanwege onze situatie. Mijn moeder zat vaak vast, dus we zaten thuis met
alle kinderen en voelden ons als oudsten verantwoordelijk.”
Die breuk vraagt ook om een blik op de toekomst, want wat ga je doen als je een andere
weg kiest? In het geval van Veriza en Antonio vertrouwden zij op hun eigen talenten. “We
wisten dat we die hadden, maar ze werden op een verkeerde manier gebruikt”, aldus
Antonio. “Het leek ons een mooie uitdaging om te kijken waar dit ons kon brengen.
Misschien dat we een andere kant op konden gaan met de juiste mensen om ons heen.”
Nadenken over de toekomst is voor de vrouwen soms nieuw, aldus Iara. Een dame die
workshops geeft aan de kinderen, gaat soms met wat vrouwen in gesprek over wat ze in hun
leven willen doen over vijf jaar. “Daar heb ik nog nooit over nagedacht”, zei een van de
vrouwen.
Het is belangrijk om ook de ouders te bereiken, vindt Antonio. “Want dan beïnvloed je ook de
kinderen en is het voor hen makkelijker om erin mee te gaan.” Maar hen bereiken is
praktisch gezien nog altijd een flinke klus, aldus Esther. “Om als Roma naar de andere kant
van de stad te gaan om je kinderen ergens te laten spelen, dat is veel gevraagd.”
Verandering doorzetten
Sommige mensen van de oudere generatie Roma staan niet altijd achter wat Antonio en
Veriza proberen te doen. “Ze zeggen tegen anderen dat ze niet naar ons moeten komen. Dat
komt door angst, maar ook door de cultuur en identiteit. Ze willen geen Nederlanders worden
en vinden dat dit land slecht voor ze is geweest”, aldus Antonio. “Wij willen verandering
doorzetten”, vult Veriza hem aan. “Het interesseert me niet wat anderen denken. Ik weet
waar ik mee bezig ben. Ik heb mijn geloof en mijn kracht.”
Langzaam is er een kanteling te zien. Waar er eerst een klein groepje Roma naar de Play
Hub kwam, worden het er steeds meer. “Als we uitleggen wat we doen en wat we willen
bereiken, dan willen zij dat ook”, ziet Antonio. “Er zijn meer mensen die uit de gesloten
families willen stappen en voor zichzelf willen werken.”
Ook Gezinscoach Esther ziet dat er steeds meer Roma anders willen leven. “Ze zoeken naar
kansen en mogelijkheden. Soms proberen ze die kans te grijpen, maar vaak glijden ze dan
weer af. Het is een kwestie van een lange adem.” Er ontstaat een beweging in het hele land
dat Roma meer samenwerken, ziet Esther. “Er zijn inmiddels enkele brugfiguren die landelijk
hulp willen organiseren. Dat is al eens geprobeerd, maar dat mislukte. Maar je ziet opnieuw
een beweging ontstaan.” Een aantal Roma uit Enschede is daar actief mee bezig.
Vertrouwen opbouwen
Er zijn nu tien gezinnen die regelmatig naar de Play Hub komen, dat is een mooi aantal,
aldus Iara. “Het is soms lastig om meer mensen aan te laten haken, ook door bijvoorbeeld
strijd tussen families die niets met elkaar te maken willen hebben. Dat overbruggen is
moeilijk.” Inmiddels worden er ook workshops bij andere stichtingen georganiseerd, zodat er
ook op andere locaties mogelijkheden zijn. “Uiteindelijk is TOY for Inclusion niet bedoeld als
een Roma-project. Het gaat om sociale inclusie. Maar we zijn wel met Roma begonnen
omdat we het vertrouwen wilden opbouwen. Als de hele buurt hier had gezeten, dan was die
groep weggebleven.”
Er zijn inmiddels al wat Nederlandse kinderen aangesloten bij de theaterlessen, en dat is ook
belangrijk, vindt Antonio. “De Roma-kinderen trekken op school vaak alleen met elkaar op,
en trekken zich ook terug. Ze beginnen vaak met een achterstand. Zo blijft dat ook in stand.
We willen juist dat activiteiten met allerlei kinderen ondernomen worden.”
Na twee jaar loopt de financiering van TOY for Inclusion bijna af, en wordt er gezocht naar
nieuwe financiering. Vooral omdat het project zijn vruchten afwerpt. Er zijn daarnaast ook
plannen om TOY for Inclusion Play Hubs op te zetten in Lelystad en Rotterdam.
Brugfiguren
Het is voor gemeenten en instanties vooral belangrijk om geen druk te zetten op een project
dat draait om samenkomen en activiteiten doen, zegt Antonio. “Als je zegt dat ze moeten
komen, dan blijven ze weg. Je werkt met een speciale groep, ze denken anders. Door
samen te praten krijg je inzicht in hoe zij denken, en wat zij normaal vinden.” Het inzetten
van brugfiguren kan daarbij van belang zijn, stelt hij.
Het netwerken met gemeenten, vooral als het aankomt op het faciliteren van een project, is
ook belangrijk, voegt Esther toe. Een gemeente kan bijvoorbeeld een locatie aanbieden of
materialen sponsoren, en natuurlijk gemeentelijke diensten op deze plek aanbieden.
Daarnaast kunnen zij een rol spelen bij het verbinden met andere projecten, vrijwilligers en
organisaties.
Er moet vooral behoeftegericht gewerkt worden, aldus Iara. “Als buitenstaander zie je een
probleem en wil je dat oplossen, maar zo werkt het niet. Je moet kijken waar deze mensen
behoefte aan hebben en daarop inspelen.” In Enschede is de Play Hub eigenlijk chaotisch
gestart, zegt Esther. “We starten en zien wel, was onze insteek. Mensen kwamen vervolgens
binnenwandelen en vragen stellen. Zo leert iedereen elkaar langzaam kennen. Ik zie nu, na
twee jaar, dat het gaat groeien en echt vorm krijgt.” Uiteindelijk moet je samen tot plannen
komen, beaamt ook Antonio. “En daarbij draait het altijd om vertrouwen, van beide kanten.”